Met alleen stroom gaan we het niet redden

In heel Nederland wordt hard gewerkt aan de overstap naar duurzamere vormen van verwarming. Op veel plekken wordt hiervoor standaard gebruikgemaakt van elektrische oplossingen zoals warmtepompen. Dat is een goede ontwikkeling, maar om volledig van het aardgas af te gaan is elektrificatie niet altijd de beste oplossing. Bram Gerrist, directeur Innovatie & Ontwikkeling bij Enexis, schetst een treffend beeld: “Ik zie nu weleens gebeuren dat er voor de verduurzaming van een wijk wordt gekozen voor 150 individuele warmtepompen, terwijl een collectief warmtesysteem daar ook zou passen. Qua belasting zijn die warmtepompen ongeveer 5 keer zo zwaar voor het elektriciteitsnetwerk. Dat is niet houdbaar." 
 
Met regionale warmtebedrijven en collectieve warmtenetten komt er nu een passend alternatief voor plekken waar elektrificatie niet altijd de beste of meest haalbare keuze is. Gerrist: “Uit recent onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat collectieve warmte voor een derde van alle bestaande woningen de beste oplossing is. Dat gaat om 2,7 miljoen woningen, het Kadaster schat dit aantal zelfs op 3,5 miljoen. Collectieve warmte zoals stadsverwarming bestaat al heel lang: Utrecht was in 1923 de eerste stad in Nederland die het toepaste. Toch is het hier nooit groot geworden, onder andere vanwege de lage gasprijs destijds. Maar nu zien beleidsmakers in dat het een belangrijk onderdeel van een toekomstbestendig energiesysteem zou moeten zijn.”

Waarom stapt Enexis nu ook in warmte?

Enexis heeft de maatschappelijke taak om te zorgen voor een toekomstbestendig energiesysteem. De laatste tientallen jaren ging het hierbij alleen om elektriciteit en gas, maar het energiesysteem verandert. Daarom is het voor netwerkbedrijven nu ook nodig om naar warmteoplossingen te kijken. Bovendien heeft Enexis veel kennis over het aanleggen en beheren van infrastructuur. Gerrist: “Met regionale warmtebedrijven willen we deze kennis inzetten en laten we zien dat we ons steentje bij willen dragen. Zo onderzoeken we met gemeenten en provincies hoe we warmtebedrijven kunnen realiseren, zodat we gezamenlijk de benodigde schaal kunnen behalen.”

Wet collectieve warmte

Met de Wet collectieve warmte (Wcw) moet het makkelijker worden om deze warmtenetten aan te leggen. De wet is op 10 en 19 juni behandeld in de Tweede Kamer. Donderdag 3 juli werd de wet aangenomen door de tweede kamer. Bram Gerrist vertelt waarom deze wet zo belangrijk is: “De Wcw gaat duidelijkheid geven: volgens welke spelregels kunnen we aansluitingen op het warmtenet opschalen? Schaal is belangrijk om een warmtenet betaalbaar te houden, en daarvoor heb je duidelijke regels nodig. De afgelopen jaren is er te weinig vooruitgang geboekt, mede omdat er geen duidelijke spelregels waren.”

Wat wel nog spannend is: gekoppeld aan de Wcw waren een aantal financiële instrumenten in de maak om warmtenetten te stimuleren, maar door de val van het kabinet is de voortgang hiervan onzeker. “Ik vrees dat dit voor enige vertraging zal zorgen, maar wat mij betreft kan het niet snel genoeg gaan. The sooner, the better.”

Lokale samenwerking is essentieel

Ondanks de nieuwe wet blijft het een enorme opdracht. Om de nodige schaal te halen is samenwerking nodig. Lokale overheden spelen hierbij een belangrijke rol, daarom werkt Enexis nu samen met gemeenten en provincies om regionale warmtebedrijven op te zetten. Gerrist: “De afgelopen periode hebben we meerdere intentieovereenkomsten getekend met provincies en Energie Beheer Nederland (EBN) in Limburg, Noord-Brabant, Groningen, Drenthe en Overijssel. Dit betekent dat we samen met de lokale overheden gaan onderzoeken of een warmtebedrijf met een publiek meerderheidsbelang financieel en juridisch mogelijk is in de verschillende regio’s. We kijken hiervoor naar wat er nodig is, en hoe de verhoudingen tussen partijen als EBN en provincies eruit gaan zien. Hoe ga je bijvoorbeeld met zeggenschap en investeringen om, en wat is er technisch allemaal nodig?”.

Gerrist ziet dat er bij alle partijen veel wil en urgentie is om te onderzoeken hoe deze projecten een succes kunnen worden. “Iedereen zit in de actiestand, en dat is een grote verandering ten opzichte van pakweg 2 jaar geleden. Dat is ook hard nodig, want infrastructuurprojecten hebben tijd nodig. Zeker als je kijkt naar het verschil tussen waar we nu staan en wat we willen bereiken in Nederland, dan hadden we eigenlijk gisteren al moeten beginnen.” 

Aanbevelingen voor gemeenten

Gerrist heeft enkele tips voor gemeenten die ook willen onderzoeken of een collectief warmtenet een oplossing kan zijn: 

• Wees u bewust van uw verantwoordelijkheden en pak een proactieve rol. Als gemeente heeft u meerdere petten op: die van vastgoedeigenaar, vergunningverlener, en eindverantwoordelijke voor de warmtetransitie. Daarmee heeft u goed gereedschap om veel voor elkaar te krijgen.

• Vraag hulp en leer van elkaar; het wiel hoeft niet opnieuw te worden uitgevonden. Deel kennis en kunde, ga in gesprek met netwerkbedrijven en kijk naar andere voorbeelden. Wij, als Enexis, kunnen ook een helpende hand bieden bij het onderzoeken of een warmtenet een goede oplossing is in uw gemeente. Door van elkaar te leren, kunnen we een gestandaardiseerde aanpak hanteren en sneller stappen zetten.

• Maak bewoners bewust van het maatschappelijke perspectief. Gemeenten hebben een belangrijke rol om bewoners een duidelijk beeld te geven van hoe de energietransitie in de gemeente eruitziet. Als iedere bewoner voor zichzelf beslissingen maakt over verduurzaming, is dat duur en inefficiënt. Het is belangrijk om het maatschappelijke perspectief mee te nemen, omdat collectief schaalvoordelen biedt.